Không dễ, bởi người đọc phải động não trước một “Tình cát” có tính khái quát, biểu tượng, ẩn ý cao. Nếu chạy theo cốt truyện, có thể vô tình lướt qua hình ảnh con cú què bay qua liệng lại như nối hiện tại với quá khứ, cất tiếng kêu tựa tiếng nấc oan hồn người dân Xóm Cát. Hay tiếng đàn cò đêm đêm như than, như oán của ông Rúm…Tiếng chim “Đi…soạn cho hết” khắc khoải nhắc nhớ quá khứ đau thương…

Hiện tại và dĩ vãng, đời thực và mộng mị theo đó cứ chợt ẩn, chợt hiện trong cơn mê sảng của Hoàng, có khi đẫm mồ hôi ác mộng, đầm đìa nước mắt khổ đau, dằn vặt, ám ảnh…

Thực tại đáng buồn buộc người ta phải nhớ, phải đau với quá khứ. Người sống gợi nhớ kẻ đã chết. Kẻ chết hiện về day dứt, ám ảnh người sống. Kẻ chết, người sống cứ thoắt ẩn, thoắt hiện, khiến ta phải dán mắt vào từng câu, từng chữ để phân biện đâu là mộng mị, đâu là hiện thực. Vậy mà bỗng dưng cứ mê man đi lúc nào không hay, cho đến đỉnh điểm ác mộng hoặc cơn cực khoái ái ân, nhân vật ú ớ thoát khỏi cơn mơ, ta cũng mới giật mình choàng tỉnh…

Đó là cái tài của Nguyễn Quang Lập. Ông chuyển cảnh cho những “thước phim đen trắng” hồi ức, và “phim màu” hiện thực của mình cực nhuần nhuyễn, tự nhiên, kín đáo như chính những cơn mộng mị triền miên của Hoàng.

Không phải là tiểu thuyết chiến tranh, nhưng trong “Tình cát”, nỗi buồn chiến tranh vẫn hiện lên với những số phận bi thảm, những cái chết đủ mọi tư thế, đủ mọi hoàn cảnh. Chết như chưa từng sống. “Chết như không chết”. Chết, mà không kịp hiểu tại sao mình chết. Chết, không để lại một dấu vết, dù chỉ là sợi tóc. Chết, khi vồng ngực thanh tân còn tươi hồng mãn nguyện sau phút giây khao khát vồ vập ái ân… Chết tức tưởi, khi trước đó, dù đã ” quỵ xuống, mềm đi trong vòng tay riết chặt”, “mặc kệ đời, mặc kệ bom đạn, mặc kệ đói khát” của người trai, mà trinh nữ vẫn “kiên quyết khép chặt đùi” run rẩy…

Chỉ dựa vào chiến tranh thì Thần Chết mới có quyền bắt người ta phải vội vã tử biệt, sinh ly khi da thịt hãy còn nóng ấm làn môi, hơi thở của người tình!